តោះមើលប្រវត្តិផ្ទះបុរាណ អាយុកាលជិត១០០ឆ្នាំក្នុងខេត្តបាត់ដំបង
ម្ចាស់ផ្ទះបុរាណលោកយាយ ប៊ុន រឿង ថ្លែងថា ឆ្នាំនេះលោកយាយមានអាយុ ៧៩ឆ្នាំទៅហើយ និងជាម្ចាស់ផ្ទះជំនាន់ទី៣។ ផ្ទះនេះជាកេរពីជីតារបស់អ្នកស្រីឈ្មោះ លោកឧកញ៉ា នូ ពិនិត្តភិង សង់ឡើងនៅឆ្នាំ១៩២០៖ «ចា៎! លោកតាគាត់មានកូនប្រុសម្នាក់ និងស្រីចំនួន ៦នាក់ លោកជាអ្នកសាងសង់ កូនចៅបន្តវេនគ្នាមើលការខុសត្រូវបន្តបន្ទាប់រហូតមកខ្ញុំជំនាន់ទី៣។ មូលហេតុដែលលោកតារបស់ខ្ញុំគាត់សង់ផ្ទះធំនេះ ប្រហែលជាលោកតាខ្ញុំគាត់មានកូនចៅច្រើន»។ ផ្ទះបុរាណមួយនេះមានសភាពរឹងមាំ និងស្រស់ស្អាត មានទីធ្លាធំទូលាយ អមទៅដោយដើមឈើតូចធំព័ទ្ធជុំវិញផ្ទះ ពោលគឺមានគុណភាពមិនចាញ់ផ្ទះសម័យថ្មីឡើយ។
លោកយាយអះអាងថា ពីមួយជំនាន់ទៅមួយជំនាន់នៃអ្នកគ្រប់គ្រងផ្ទះ គឺតែងធ្វើការថែទាំ និងបោសសម្អាតជាប្រចាំរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ៖ «ការថែរក្សា ខ្ញុំមិនដល់លោកយាយលោកតាខ្ញុំទេ គឺគាត់មានមនុស្សសម្រាប់ថែរក្សាបោសជូតជាប្រចាំបានល្អណាស់»។
លោកយាយ ប៊ុន រឿង បន្ថែមថា ផ្ទះបុរាណនេះសាងសង់ដោយចំណាយអស់ថវិកា ៥ពាន់រៀល កាលពីជំនាន់នោះ។ តាំងពីដឹងក្ដីមកលោកយាយស្រឡាញ់ផ្ទះនេះណាស់។ ម្យ៉ាងទៀត ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម លោកយាយ មិនស្ថិតនៅក្នុងផ្ទះនេះក៏ដោយ ប៉ុន្តែក្រោយសម័យខ្មែរក្រហម លោកយាយបានតស៊ូ ដើម្បីមកកាន់កាប់ផ្ទះឡើងវិញ។ លោកយាយ ប៊ុន រឿង និយាយថា ៖ «ខ្ញុំមិនដែលមានអារម្មណ៍រស់នៅក្នុងវីឡានោះទេ ខ្ញុំគិតថាអ្វីជាកេរមរតករបស់ដូនតា ខ្ញុំស្រឡាញ់ណាស់»។
ផ្ទះនេះមានបណ្ដោយ ២៩ ម៉ែត្រ និង ទទឹង ១០.៥ម៉ែត្រ សង់លើផ្ទៃដី ៥៤៥០ម៉ែត្រការ៉េ។ សង់តាមលំនាំម៉ូត ប៉ិត មានន័យថា មានហោណាំង (រានហាល) នៅ ខាងមុខ។ ផ្ទះនេះមានជណ្ដើរពីរ ខាងមុខធ្វើពីថ្ម រីឯខាងក្រោយធ្វើពីឈើ។ ដំបូលប្រក់ក្បឿងស្រកានាគបុរាណតែខាងក្នុងគ្មានពិតានទេ នឹងមានក្បូរក្បាច់យ៉ាងប្រណីតនៅលើព្រំផ្ទះ។ ឈើផ្នែកខាងលើនៃដំបូលធ្វើពីឈើផ្ចឹក ក្ដារក្រាលខាងក្នុងផ្ទះធ្វើពីឈើបេង ក្ដារក្រាលរានហាលធ្វើពីឈើកកោះ។ ចំណែកជញ្ជាំងវិញធ្វើអំពីឫស្សីត្បាញបូកជាមួយបាយអ។ សសរ ទាំង ៣៦ សុទ្ធតែធ្វើពីឈើផ្ចឹកទាំងអស់ ហើយនៅតែមានសភាពរឹងមាំរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។
ផ្ទះបុរាណនេះចែកជាបីផ្នែក៖ទី១. រានហាលខាងមុខ និងចំហៀង ទី២. នៅ ចំកណ្ដាលផ្ទះមានបន្ទប់ទទួលភ្ញៀវដ៏ធំមួយ នៅខាងឆ្វេងដៃផ្នែកខាងក្រោយនៃបន្ទប់ទទួលភ្ញៀវមានទ្វារមួយនាំទៅកាន់បន្ទប់គេងពីរ។ ទី៣. ទល់មុខបន្ទប់គេងទាំងពីរមានទ្វារមួយទៀតនាំទៅកាន់រានហាលចំហៀង និង ជណ្ដើរដែលធ្វើពីឈើ។ ចេញពីទ្វារនោះនៅខាងឆ្វេងដៃប្រហែលជា ៥ម៉ែត្រ មានផ្ទះបាយមួយទៀត។
នៅជំនាន់ខ្មែរក្រហមផ្ទះនេះត្រូវបានយកទៅធ្វើជាកន្លែងបោកស្រូវ ដាក់សម្ភារៈធ្ងន់ និង ធ្វើជាផ្ទះបាយរួម ដែលធ្វើឲ្យខូចខាតនៅផ្នែកខាងក្រោយនៃផ្ទះបាយ៕
